TRONG lòng cái thùng rộng khuất nẻo giữa rừng, có một động Mằn lèo tèo năm mươi nóc nhà dựng tản mát trên mấy ngọn đồi xanh.

Nhà nào cũng một kiểu mẫu như nhau: – cái kiểu mẫu tổ truyền bất dịch – trên người ở, dưới chuồng trâu. Giữa nhà để một cái khuôn bếp, than lửa lúc nào cũng rừng rực. Đó là chỗ nấu ăn ngày hai bữa. Đó là cái lò sưởi chung của hết thảy mọi người trong gia đình. Về mùa đông, khi cơm chiều xong và trước lúc đi ngủ, ai nấy xúm quanh ngọn lửa, rì rầm nói chuyện mùa màng, săn bắn, hoặc kể lể những việc của tích xưa… Thời khắc ấy là cái thời khắc nghỉ ngơi, mơ mộng; cái thời khắc êm đềm nhất của cuộc đời chìm đắm giữa hoang vu và luôn luôn phải tranh đấu với tạo vật.

Hai gian gần đấy thì một bày bàn thờ, một để tiếp khách; còn hai chải đầu hồi thì làm buồng ngủ.

Tuy cách tỉnh lỵ có sáu bảy cây số, mà cái động Mằn hẻo lánh kia – động Đèo Hoa – đã tự biệt thành một thế giới riêng.

Cuộc đời ở đấy. bình nhật điềm đạm. tĩnh mịch, bữa nay bỗng náo nhiệt khác thường. Trong động có việc vui mừng, đám ăn hỏi Cang-Ngrào, con trai cụ tổng Khoan lấy Peng-Lang, gái một ông trưởng Mằn.

Trên nhà gái, hai họ đông vui.

Mặt sàn lộng lẫy những chiếu hoa xanh đỏ.

Cỗ bàn bày ra hai dẫy, mỗi mâm kèm mấy quả bầu ăm ắp rượu.

Khi mọi người đã yên chỗ, Mằn – phá (ông mai) cất tiếng hát rằng:

Nay đã được ngày lành tháng tốt.

Lòng thành đem lễ vật kính dâng.

Ước gì, tài tử giai nhân,

Phượng loan tốt lứa, Châu Trần đẹp đôi

Mằn – tả (bà mai) đáp:

Con trai việc phụng thờ tiên tổ.

Con gái đem bán gà cho người.

Ví bằng trai – gái vừa đôi.

Đã lòng dạy đến , dạy thời xin vâng.

Mong cháu, chắt đông đàn dài lo

Nghìn muôn năm tục cũ lưu truyền.

Sắt cầm trôi khúc triền miên.

Ngàn năm muôn thủa rừng thiêng vui vầy.

– Ví đã có lòng thành chiếu cố.

– Thời kíp xin phân tỏ một lời;

Kể trong thân họ bao người,

Kim ngân bao lạng,(để) kịp thời lo theo.

Trong thôn họ nào có lắm,

Kim ngân xin mươi lạng đủ dùng.

Còn như bày vẽ tùy lòng,

Miễn sao đôi trẻ vợ chồng kính yêu….

Mằn – phá, Mằn tả hát xong, mọi người đều cất chén rượu mừng.

Rồi đến lượt trai gái hai bên, bắt đầu cuộc ” áy dủng”. Họ thi nhau xướng họa, đem những điều ước vọng của tấm lòng ngu vào trong những câu hát thực thà! Giọng hát và tiếng kèn lau họp thành một điệu cũ kỹ. hơi buồn.

Trai muốn ướm lòng gái:

Thấy cô mình tươi tốt dung nhan.

Tốt tươi như một cánh hoa ngàn.

Ước gì lên nghĩa đá vàng.

Như đôi gâu nọ cho cam một đời.