Trời mưa tầm tã cả tuần nay không ngớt. Mùa đông ở cố đô thật buồn bã. Trên đường Nam Giao, có một ngôi nhà cũ kỹ gần sụp đỗ, như không còn chịu đựng được với những trận mưa liên tiếp nặng hột.

Ngôi nhà cũ kỹ này có một cái tên hết sức thơ mộng mà quanh đó người ta thường gọi là Lầu Tỉnh Mộng của bà Hoàng.

Có lẽ ngôi nhà đã được cất lên cách nay non một thế kỷ nên lối kiến trúc đã xưa, tường đã xiêu, vách đã ngã. Chỉ còn một gian giữa là còn đứng vững. Vách rêu đen vì mưa gió, mái chếch vì thời gian, đã làm cho khách qua đường thấy cả một cảnh tang thương ảm đạm.

Quanh nhà là mảnh vườn um tùm rộng hai mẫu đất trồng đủ các cây ăn quả mà nhiều nhất là chuối. Mỗi năm các cây lớn đều bị đốn để làm củi chụm, thành ra khu vườn có vẻ xơ xác.

Vườn rộng như vậy mà không người chăm sóc nên các thứ cỏ dại tha hồ mọc, chim chóc tha hồ làm tổ, càng khiến cho cảnh tiêu điều thêm rõ rệt. Chủ nhân ngôi nhà ấy là bà Hoàng, có bốn cô con gái và một cậu con trai. Bà góa chồng khi cô con gái út mới lên tám tuổi.

Bà Hoàng mới ngoài năm mươi tuổi, nhưng có lẽ sự nghèo khó thiếu thốn đã làm cho bà già yếu trước tuổi nhiều. Trên khuôn mặt nhăn nheo của bà, người ta chỉ còn nhận được ở đôi mắt sự sắc sảo của một sắc đẹp tàn tạ. Tuy nghèo xơ nghèo xác, nhưng cách ăn mặc của bà vẫn còn cái vẻ của một mệnh phụ đài các.

Suốt ngày bà mặc một cái áo dài màu tím và chòang một cái khăn nhiễu vì bà rất sợ lạnh.

Bốn cô con gái của bà là Mỹ Kim, Lan Chi, Bích Ngọc, Bích Diệp.

Mỹ Kim năm nay đã hai mươi sáu tuổi, Lan Chi hai mươi bốn, Bích Ngọc hai mươi hai còn Bích Diệp mới mười tám tuổi.

Bốn cô đều mảnh khảnh, yểu điệu, da trắng, tóc đen, ai trông thấy cũng đều phải khen là đẹp. Nhưng tính tình của bốn nàng thì lại ít giống nhau. Mỹ Kim đài các và thích làm dáng, mặc dù sống trong cảnh sa sút thiếu thốn nhưng vẫn thích ăn sung mặc sướng, lại hay gắt gỏng, ích kỷ.

Lan Chi không đẹp hơn chị nhưng lại hiền lành và suốt ngày chỉ ham mê đọc sách, ngoài ra không thiết gì nữa.

Bích Ngọc là con người thực tế, hiểu tình cảnh của gia đình nên đã giúp cho bà Hoàng nhiều công việc nhất.

Bích Diệp suốt ngày chỉ hút thuốc và mơ mộng nhìn làn khói để giết thời giờ. Bích Diệp không hề than thân trách phận, không thấy gia đình mình đang sống là khổ.

Còn người con trai lớn của bà Hoàng là cậu Tùng hiện đang học bên Pháp.

Tuy nhiên bà Hoàng vẫn lo chạy vạy cho con học, bà đặt cả hy vọng của đời bà trong sự nghiệp của Tùng sau này.

Ngoài trời mưa gió tầm tã, quanh ngọn lửa hồng của lò sưởi, bà Hoàng nằm trên chiếc ghế xích đu, mắt đăm đăm nhìn qua khung cửa kính mờ nước. Bà bỗng thở dài…

Mỹ Kim, Lan Chi, và Bích Diệp ngồi quây quần trên bộ ván.

Mỹ Kim nói:

– Trời mưa như thế này, tối nay chắc em Bích Ngọc không thể về được, mẹ nhỉ?

Bà Hoàng nghe hỏi, liền nói như vừa tỉnh một cơn mộng:

– Ừ, có lẽ em con ở lại bên thôn Vĩ Dạ, mai mới về được. Chẳng rõ nó có bán được không?

Mỹ Kim nói:

– Trong cảnh này thật con oán ông nội con quá! Tại sao lại bày ra tờ chúc thư lạ lùng, giam hãm mẹ con ta trong cái cảnh nghèo đói thế này?

Bích Diệp nghe chị nói thế liền can:

– Tại sao chị cứ nhắc đến tờ chúc thư làm gì mãi thế? Chúng ta cứ xem như nó không có, được không?

Mỹ Kim giận dữ:

– Coi như không có? Thế chúng ta mang tiếng là con giòng cháu giống để làm gì? Ông nội của chúng ta nổi tiếng giàu có một thời kia mà! Cha ta còn là một quan to của triều đình thế mà ngày hôm nay chúng ta sống dở chết dở như thế này? Thậm chí bữa ăn mỗi ngày chỉ có cơm khoai và canh rau, củi không có tiền mua phải đốn cây mà chụm. Trong lúc đó ở tại văn phòng chưởng khế, tờ di chúc vẫn còn nằm im lìm trong ngăn tủ, cấm đóan chúng ta,không cho chúng ta cái quyền đòi hỏi đến hạnh phúc của mình, cho đến cả sự ăn mặc.