Dũng sĩ Chép Còm

Lịch sử và chiến tranh, tình cảnh nô lệ của đất nước được phản ánh một cách sinh động trong thế giới của những loài cá sống trong ao Cây sung – nhân dân Việt Nam – dưới sự chiếm cứ của bọn “Rằn ri chim Bói Cá” – thực dân, đế quốc. Tình cảm gia đình, tình mẫu tử, bạn bè đồng chí và anh em, mối quan hệ giữa các thế hệ cộng sinh được thể hiện đầy đủ và xúc động xuyên suốt cuộc hành trình ra biển gay go khốc liệt và cũng hết sức kỳ thú của tập thể loài cá trong ao, cũng như bài học tư tưởng cách mạng, lòng tin tưởng và bản lĩnh lập trường vững vàng trước khó khăn, ngay cả cái chết – sự hi sinh. Mặc dù được coi là truyện viết cho thiếu nhi, nhưng tính chất anh hùng ca, sử thi bi tráng và lòng quả cảm, tinh thần xả thân vì mọi người cũng là bài học cho mọi thế hệ.

Mình đã đọc cuốn sách 2 lần, lần đầu khi còn rất nhỏ, lớp 3 hoặc 4, lần sau là khi đã vào đại học và tìm đọc lại. Mỗi lần đều có những cảm nhận riêng hoàn chỉnh hơn về nội dung cuốn truyện – xứng đáng trong danh sách những tác phẩm xuất sắc nhất dành cho thiếu nhi, bên cạnh Tuổi thơ dữ dội, Dế Mèn phiêu lưu ký,…

Ở một làng nọ thuộc đồng bằng sông Cửu Long, có cái ao tục gọi ao Cây Sung. Ao nằm ngay đầu làng, một mặt dựa vào lũy tre, ba mặt kia tiếp giáp cánh đồng rộng thẳng cánh cò bay. Trên bờ áo, phía mặt trời lặn, mọc nghiêng một cây sung già, thân sần sùi lồi lõm. Như người già lưng mỗi năm một còng, gốc sung già cứ xiêu mãi cho đến lúc cành lá gần chấm mặt ao. Chắc vì cây sung già này mà ao có tên Cây Sung. Ao vốn có cửa thông thủy với những kênh rạch lớn nhỏ chạy ngang dọc trên khắp cánh đồng. Quanh bờ lắt lẻo mấy chiếc cầu tre, ván lát phong rêu. Dân làng thường ra cầu ao vo gạo rửa rau, gánh nước. Các chú bé thích đứng trên cầu ao nhảy ùm ùm xuống nước hụp lặn, lội bơi…làm ván cọc cầu kêu kót két.

Ngày ấy…trước khi xảy ra chuyện dân gian truyền miệng sau đây, nước ao Cây Sung bốn mùa trong mát. Mặt ao lúc nào cũng nhộn nhịp tiếng động của cuộc sống lao động thuần phác ở nơi thôn ấp; tiếng vỗ rá bồm bộp, tiếng chiếu đập xuống nước, tiếng chao thùng khỏa chân tiếng reo đùa trững giỡn của con nít…Những đêm trăng sáng trai gái làng kéo nhau ra quanh bờ ao, chuyện trò ngắm trăng…Mùa sung chín, chim chóc bay đến ríu rít suốt ngày trên cành la, cành bổng, nung núc trái chín màu đuôi cá rô cờ…Sung chín rơi lõm bõm xuống nước, cá lớn cá nhỏ nhào lại tranh nhau đớp.

Dân cư ngụ ao Cây Sung ngoài họ hàng nhà cá còn có họ hàng nhà Tôm, Tép Lươn, Ốc, Cua, Hến… Chung sống với nhau lâu đời nên dân ao quen tên thuộc mặt hầu hết bà con lối xóm. Họ hay nhắc đến chị Tám đầu quấn khăn rằn như ….vảy chị Cá Thia mốc, má Năm mồm móm như mồm mấy bà cá Thiểu, má Bảy miệng lúc nào cũng nhóp nhép nhai trầu như miệng mấy bà cá Mương lúc nổi lên mặt nước hóng mồi…Rồi chị Sáu Thìn mắt bị lông quặm, đỏ nòng nọc như mắt mấy chị Diếc, chị Chày, cô Nguyệt lương thon mình Trắm, bác ba Xung ít khi thấy mở miệng như mấy bác Ốc Bươu, Ốc Vặn, thằng Nạy thằng Đực bơi lặn giỏi không thua gì bọn Xin Xít, Rô cờ..

Mỗi lần cầu ao có tiếng khua động là lũ cá bốn phía nháo nhào xô đến. Các bé Mài Mại, Cân Cấn, Hạt Bòng, Rô Don…nhảy vào cả rổ rau, rá gạo mà đớp mồi. Các chị các má phải kêu lên:

– Cái tụi cá con này chúng dạn mới ghê chứ!

Mỗi lần thấy các cô gái lội xuống ao vớt bèo, tụi ua mới lột vỏ từ các hang, ngách mò ra, nghịch ngợm đưa càng cắp ngòn chân, bắp chân các co, cắp nhẹ thôi như kiểu chó con, mèo con cắn đùa. Các cô kêu dãy nảy và cười rúc ra rúc rích…

Ngày ấy…về mùa mưa, nước ao theo nước kênh mương dềnh cao, mấp mé tràn bờ. Họ hàng nhà Mương, nhà Chày tha hồ họp đàn nổi lên mặt ao nhóp nhép hớp mồi. Các bé Cân Cấn, Đòng Đong, Rô Don…tha hồ tung tăng bơi lượn, chơi đuổi bắt, trốn tìm, hoặc chia làm hai phe đánh trận giả. Các cô Trôi dậy thì đua nhau đánh đuôi khoe dáng, các chú Chép tơ thi nhau tung cao mình khỏi mặt nước khoe sức. Mùa hè mưa rào, các chị Chép, chị Chuối đến kỳ sinh nở tha hồ vật đẻ ầm ĩ suốt đêm trong các lùm rong đuôi chó, rong liễu sát ngay bờ…

Ngày ấy…theo lời các cụ già, cuộc sống Ao Cây Sung yên ả, thanh bình như bài thơ kể chuyện ao hồ, đồng nội…