Có biết bao vĩ nhân đã bàn về quá khứ… riêng tôi không bao giờ quên được câu chuyện cổ châu Phi “Món quà Tết”.

Chuyện kể rằng: Có một người thợ rừng tài giỏi đi săn trong rừng sâu… rồi không may bị mất tích, đúng vào thời điểm vợ ông ở nhà sinh hạ đứa con trai út – nỗi buồn, nỗi đau mất chồng, mất cha dày xéo mấy mẹ con. Nhưng rồi cũng như bao sự khác ở đời, đã dần dần rơi vào quá khứ” và cứ tưởng sẽ lặng chím trong quên lãng!

Bỗng một ngày kia, trong bữa cơm gia đình cậu con trai út bập bẹ kêu lên: “Cha con đâu! Cha của con đâu!”

Cả nhà bỗng đùng đùng im lặng “Và cuộc tìm kiếm người cha được ráo riết của mấy anh em. Đi mãi… đi mãi đến tận một cánh rừng già; người anh cả phát hiện được bộ xương của cha mình đã bắt đầu gãy nát.

Cậu con trai thứ hai liền bảo: Em có tài sắp xếp lại y nguyên. Cậu con trai thứ ba khoe: Có thể lấy đất sét đắp lại thành da, thành thịt như người đang nằm ngủ. Cậu con trai thứ tư: Em có biệt tài thổi hơi thở của mình vào để thi hài này sống lại. Và bác thợ rừng đã trở về sum họp với gia đình. Trong buổi tiệc đón tết, có đầy đủ xóm làng, già trẻ và các bô lão, người thợ rừng hỏi ý kiến nên có phần thưởng cao nhất cho đứa con nào? Ai cũng nhất tề thưởng cho cậu con trai út, vì nhờ câu hỏi máu thịt: “Cha con đâu!” mà người cha đã sống lại!

Tôi nghĩ hoài về câu chuyện và nhất là câu nói “Cha con đâu!” của cậu bé trên- Một sự đòi hỏi chính đáng máu thịt ấy đã làm cho quá khứ “sống lại- Người cha đã sống lại và đầy tự hào về mình: “Cái mình bằng máu thịt, bằng trí tuệ làm ra đã có sức mạnh cho mình sống lại và sống mãi với thời gian và như thế: Quá khứ nó vĩ đại và thiêng liêng biết ngần nào…?” Những câu chuyện sư phạm mà nhà văn Nguyễn Khoa Đăng viết trong tập “Cài hoa vào quá khứ” được tái bản lần này thiết tưởng là một việc làm hết sức cần thiết và có ý nghĩa nhân văn cao cả. Mặc dù đây là những mẩu nhỏ đời thường, nhưng thể hiện sự day dứt tâm huyết của người cầm bút. Bằng cách kể đơn giản mà dí dỏm lôi cuốn, nhà văn đã thực sự góp một phần quan trọng cho tất cả chúng tanhất là những người đang mang trọng trách trong sự nghiệp trồng người.

Xin cùng anh Khoa Đăng : “Cài hoa vào quá khứ” … TP. Hồ Chí Minh, tháng 7/2000 Nhà giáo ưu tú Lê Đức Hân

Những truyện ngắn liên hoàn

Người ta bảo nước mắt thầy giáo và học trò trong lắm, mặn lắm! Trong lung linh nước mắt, những điều tốt, xấu ở trong đời đều có thể biến thành hoa. Hoa thơm lành, làm đẹp cuộc đời. Hoa độc dại khiến môi trường giáo dục bị ô nhiễm…Tôi nghĩ nhà văn Nguyễn Khoa Đăng đã viết Cài hoa vào quá khứ từ một cái nhìn như vậy. Bởi thế, đọc các câu chuyện sư phạm của anh, người ta môi mắt thì cười mà lòng thì ầng ậng những giọt nước trong! Vì mừng vui cũng nhiều, mà vì buồn tủi cũng không ít… Là một thầy giáo nặng lòng với trẻ lâu năm trên bục giảng, các câu chuyện của Nguyễn Khoa Đăng trong Cài hoa vào quá khứ đều xoay quanh những tình huống ứng xử sư phạm. Nhân vật chính xuất hiện nhiều nhất trong truyện là người thầy giáo và người học sinh. Họ thường được đặt trong những tình huống phức tạp, phong phú và tế nhị…Quan hệ của họ bao gồm các mối liên hệ với những người trên hàng, ngang hàng, dưới hàng trong gia đình, trên lớp học và ở ngoài xã hội (như quan hệ giữa thầy cô giáo với thầy cô giáo. thầy cô giáo với học trò, thầy cô giáo với phụ huynh học sinh…). Từ những tình huống cụ thể ấy, người đọc (theo định hướng của nhà văn) có thể tự đưa ra những lời nhận xét, đánh giá và tìm được những bài học khách quan, bổ ích cho mình… Bằng một bút pháp già dặn, Nguyễn Khoa Đăng đã biến hơn tám mươi “Câu chuyện sư phạm” trong Cài hoa vào quá khứ thành những truyện ngắn liên hoàn. Nhân vật “tôi” đi dọc tác phẩm luôn luôn là một người nhân hậu, có đôi mắt nhìn nhận, phân tích và đánh giá sự vật, sự việc, hiện tượng thấu tình, đạt lý… Do bị lọc qua lăng kính của nhân vật “tôi”, các nhân vật khác của tác phẩm hiện lên trong hai mảng sáng tối khá rõ rệt. Những nét đối lập như tốtxấu, cao thượng- thấp hèn… thường được người viết thể hiện qua những tính cách nhân vật tĩnh. Tuy nhiên, do trong truyện có hàng trăm nhân vật nên nhà văn vẫn có đủ mọi mẫu người để dựng lên được bức chân dung xã hội của một thời đã qua… Đọc văn Nguyễn Khoa Đăng, người đọc sau nhiều năm trăn trở về những khiếm khuyết của ngành giáo dục nói riêng, của xã hội nói chung- vẫn giữ được một niềm tin tươi sáng vào sự khởi sắc tất yếu của dân tộc trong thời kỳ đổi mới hôm nay. Cài hoa vào quá khứ là ước mong đẹp- ước mong cái tồn tại, cái chưa hoàn thiện của ngành giáo dục, của xã hội sẽ vĩnh viễn khép lại- để hoa thơm trái ngọt hạnh phúc đến được với tất cả mọi người trên đất nước tươi đẹp của chúng ta.