Trước khi giới thiệu cuốn sách này, mình cũng muốn giới thiệu sơ lược về cuộc đời Giáo Sư Trần Đức Thảo, một trong những triết gia hàng đầu thế kỷ 20. Năm 1971, Bertrand Russell (triết gia Anh nổi tiếng) và J. P. Sartre (nhà văn, nhà triết học Pháp từng nhận giải Nobel) – những người chủ trương lập Tòa án quốc tế xét xử tội ác của đế quốc Mỹ trong chiến tranh VN – có ý định sang VN. Trong chương trình dự định ở VN khoảng bốn ngày, yêu cầu đầu tiên của J.P.Sartre là được gặp gỡ Trần Đức Thảo trọn ngày đầu tiên. Vì nhiều lý do, chuyến đi không thành, nhưng có thể nhận thấy tình cảm cũng như sự trân trọng mà những con người tầm cỡ như Sartre đã dành cho Trần Đức Thảo của chúng ta.
Trần Đức Thảo, con một viên chức bưu điện, sinh ngày 26/9/1917, mất ngày 24/4/1993 tại Paris, quê quán tại làng Song Tháp, Châu Khê, Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Ông là học sinh xuất sắc của trường trung học Pháp Albert Sarraut (Hà Nội): giải nhì cuộc thi triết học các trường trung học toàn quốc Pháp, đỗ tú tài Pháp năm 1935..
Năm 1936 , ông được nhận học bổng của Phủ toàn quyền Đông Dương sang Paris , Pháp , và thi đậu vào trường École normale supérieure (Paris)năm 1939. Ông đậu thủ khoa đồng hạng bằng Thạc sĩtriết học, ngang điểm với Jules Vuillemin) tại Pháp lúc mới 26 tuổi (1942), thành người Việt Nam đầu tiên trúng tuyển kỳ thi thạc sĩ triết học.
Thay mặt sinh viên và trí thức Việt Nam du học ở Pháp, Trần Đức Thảo đã viết thư gửi về Tổ quốc, bày tỏ tình yêu nước nồng nàn đối với đất nước vừa giành được độc lập hồi tháng 8 năm 1945. Lá thư được in trên tờ Cờ giải phóng, cơ quan của Đảng Cộng sản Đông Dương. Năm 1952 ông về chiến khu Việt Bắc tham gia kháng chiến chống Pháp.
Sau 1954 từ Việt Bắc về Hà Nội, Giáo sư Trần Đức Thảo kết hôn với Tiến sỹ Nguyễn Thị Nhứt, đến ngày 5 tháng 1 năm 1967, theo yêu cầu của bà Nguyễn Thị Nhứt hai ông bà đã thuận tình ly hôn
Năm 1955 , ông trở thành giáo sư Triết học và là Phó Giám đốc Đại học Sư phạm Văn khoa, Chủ nhiệm Khoa Lịch sử, Đại học Tổng hợp Hà Nội(nay là Đại học Khoa học Xã hội và Nhân vănthuộc Đại học Quốc gia Hà Nội).
Ông bị quy tội dính líu đến phong trào Nhân văn Giai phẩm khi công bố hai bài báo có bàn đến một số vấn đề về tự do, dân chủ. Sau vụ Nhân văn Giai phẩm, bị mất chức Phó Giám đốc trường ĐHSP Hà Nội, chức Trưởng khoa Lịch sử chung cho cả ĐHSP và ĐHTH Hà Nội, Trần Ðức Thảo bị cấm giảng dạy, phải dịch thuật lặt vặt để sống, phải bán dần bán mòn những bộ từ điển để ăn. Ông bị chặt đứt mọi liên hệ với thế giới, bị cô lập ngay giữa đồng bào của mình.
Thái Vũ kể: “việc gặp thầy Trần Đức Thảo từ nước Pháp tư bản trở về là rất dễ bị quy tội như bên Trung Quốc trong Đại Cách mạng Văn hoá. Gặp thầy lủi thủi đạp chiếc xe đạp mini cộc cạch cũng đành làm ngơ, nhiều khi không dám nhìn.”
Françoise Corrèze, người bạn thân của Trần Đức Thảo có hay tới thăm ông ở căn phòng khu tập thể Kim Liên, nhưng chỉ bút đàm, vì phòng bị thu âm Năm 1985, sau khi đi Cộng hòa dân chủ Đức vừa chữa bệnh, vừa làm việc với Viện hàn lâm khoa học của CHDC Đức, ông có sang làm việc với Viện hàn lâm khoa học Liên Xô.
Năm 1991, ông sang Pháp chữa bệnh kết hợp với “nghiên cứu khoa học, do Ban bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam cử” (theo TS.Cù Huy Chử) và mất tại Paris vào năm sau. Theo những anh chị em có dịp tiếp cận, Trần Đức Thảo cho biết ông được tổng bí thư Nguyễn Văn Linh và Ban bí thư cử sang Pháp để “giải độc trí thức Việt Kiều” khỏi những ảnh hưởng xấu. Di hài ông được nhà nước đưa về an táng tại Khu A Nghĩa trang Văn Điển, Hà Nội.
. Năm 2000 , ông đượcnhà nước Việt Nam truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học xã hội.
Giáo sư Trần Văn Giàu cho rằng, ở Việt Nam bản thân mình và các đồng nghiệp khác cũng chỉ là những người nghiên cứu và giảng dạy triết học, người duy nhất được coi là nhà triết học, chỉ có Trần Đức Thảo mà thôi.
Về cuốn sách này, đây là một ấn phẩm bao gồm chủ yếu là các bài viết về Giáo sư Thảo nhân dịp an táng lọ tro di hài ông từ Paris về Hà Nội năm 1993 và nhân dịp ông được truy tặng giải thưởng Hồ Chí Minh năm 2000. Ông Phạm Thành Hưng, TS, giảng viên Khoa Văn trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) nguyên Phó giám đốc, Tổng biên tập Nhà xuất bản (NXB) ĐHQGHNcho biết: “Tôi nói là “chủ yếu”, vì ngoài các bài báo của các học giả, nhà văn, nhà báo ở trong và ngoài nước, cuốn sách còn có phần mang tính chất phụ trương tham khảo, bao gồm một số tiểu luận chính trị, văn học của GS Thảo vốn gây nhiều tranh cãi và góp phần làm nặng nỗi oan khuất của ông.
Những trang cuối cùng của cuốn sách là phần Thư mục khoa học, có chức năng giúp đỡ cán bộ sinh viên tra cứu nếu có điều kiện. Cuốn sách này đã được Cục Xuất bản (Bộ Văn hóa – Thông tin) trợ giá. Tuy nhiên, điều rất mừng là cuốn sách khi xuất bản không cần sự trợ giá, không cần bù lỗ. Sau khi ra đời, nó đã được đông đảo sinh viên, học giả hào hứng tìm đọc. Sách có mặt ở Thư viện Viện nghiên cứu Kinh tế Chính phủ. Nhà thơ Việt Phương (thành viên của tổ nghiên cứu giúp việc Thủ tướng) đã gọi điện cho tôi, góp ý cho cuốn sách. Phần Thư mục khoa học đã được ông chú ý nhiều, vì còn thiếu nhiều công trình của GS Thảo và các bài viết về GS Thảo. Cuối cuộc điện thoại, nhà thơ Việt Phương, nguyên trợ lý Thủ tướng Phạm Văn Đồng, khiến tôi giật mình khi thông báo: “Khi còn sống, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã nhận được nhiều tập bản thảo, đủ cả đánh máy lẫn viết tay, tiếng Pháp lẫn tiếng Việt của GS Thảo gửi tặng.
Thủ tướng thường đọc rất kỹ và giao cho tôi bảo quản. Thủ tướng dặn tôi: phải tìm cách xuất bản dần. Chọn mặt gửi vàng, nay tôi phó thác lại cho nhà xuất bản Đại học Quốc gia HN các anh”.
Ông Phạm Thành Hưng hy vọng rằng, những tập tài liệu di cảo của triết gia Trần Đức Thảo đang nằm im lìm, rải rác cả hai miền Nam Bắc, cả trong nước lẫn nước ngoài sẽ được tập hợp đầy đủ “Châu về Hợp Phố”, Toàn tập Trần Đức Thảo sẽ sớm ra mắt, cho hôm nay và cho mai sau.
