Theo nội dung của chương trình Triết-học Đông-phương, do Bộ-Quốc-Gia-Giáo-Dục ấn định, thời chữ Đông-phương không có nghĩa rộng là Á-châu, gồm từ bán đảo Tiểu-Á (Thổ-nhĩ-Kỳ) cho tới hết quần đảo Phù Tang (Nhật-bản). Ở đây, dĩ nhiên không đi vào chi tiết của một cuộc trao đổi tư tưởng đã thực hiện từ ngàn xưa giữa các dân tộc thuộc Châu-Á, nhất là khi ta nghĩ tới con đường lụa, nối liền Bắc-Kinh với Địa-trung-hải và tới những cuộc chinh phục của Alexandre Đại-đế phát xuất từ Hy-lạp sang tận mãi Sông Hằng hà(Gange, Ấn-độ). Với những cuộc trao đổi thương mại và quân sự thế nào cũng có cuộc trao đổi tư tưởng. Nghiên-cứu cuộc tiến-triển đầy quyến rũ này có thể dành riêng cho những chứng chỉ Đại-học. Với những trang sách này theo sát chương-trình của Bộ, chúng tôi chỉ nói tới tư-tưởng đã thành hình rồi trong một không gian nhất định (Phật-giáo ở Ấn-độ, Khổng-giáo và Lão-giáo ở Trung-hoa). Do đó chữ Đông-phương về không gian được rút hẹp chỉ miền Đông và Viễn-đông Châu-Á mà thôi.

Xét về thời gian, những tư tưởng được bàn ở đây, đã xuất hiện trước sau hơn kém từ thế kỷ thứ sáu cho tới cuối thế kỷ thứba (tới Mạnh-Tử, 372-289) trướcChúa Ki-tô. Dầu hiện giờ những tư tưởng đó vẫn chế ngự phần đất Đông-phương vừa được ấn-định ở trên và trộn lẫn với nhau, nhưng chúng tôi vẫn không trực-tiếp đề cập tới những biến thiên hay ảnh hưởng hỗ-tương mà chỉ lưu ý tới những tư-tưởng nguyên-thủy. Sự ổn định như trên không luôn luôn là chuyện dễ. Vì Phật giáo ngày nay đã mọc ra một ngành khá lớn : nghành Đại-thặng, mà những tư-tưởng xem ra lại là cội gốc Ấn-độ giáo. Tuy nhiên có những vấn đề (nhất là Siêu-hình-học), tư-tưởng Đại thặng phải được coi là quảng-diễn đồng-chất của tư tưởng nguyên-thủy. Khi gặp những trường hợp như thế, chúng tôi sẽ ghi chú rõ ràng.

Cùng các bạn Học-sinh, Sinh-viên, và nhất là cùng quý đồng nghiệp giáo sư Triết, chúng tôi xin có lời chào thân ái và thông cảm.

Viết tại trường Trung-học Chu-văn-An đầu niên khóa 1962-1963 và trường Trưng-Vương, 1965-1966

TRẦN-VĂN-HIẾN-MINH VŨ-ĐÌNH-TRÁC