Trên đường sưu tầm xuyên qua các tỉnh miền Nam tiền giang và hậu giang đã xuất bản như Kiến-Hòa xưa và nay, Bạc-Liêu, Cần-Thơ, Vĩnh-Long, Gò-Công nay trở lại tìm hiểu đất đai và nhân vật tỉnh Định-Tường qua nhiều khía cạnh, lịch sử, địa lý, danh nhân, di tích, huyền-thoại, sinh hoạt v.v…
Định-Tường từ xa xưa vẫn là một tỉnh lớn trong sáu tỉnh của miền Nam. Tuy có kém quan trọng về mặt hành chánh, vì rất nhiều cơ-quan đầu não thiết lập tại Vĩnh-Long, nhưng Định-Tường lại rất trọng yếu về mặt quân sự. Những địa danh vang lừng về quân sự như Rạch Gầm, Nguyễn-Huệ đại phá quân Xiêm, Đồng tháp Mười gắn liền với những tên tuổi lớn Thủ Khoa Huân, Thiên hộ Dương, Lãnh binh Cẩn, có những trang sử oai hùng làm tăng phần quan trọng của Định-Tường chẳng nhỏ.
Lại nữa, bao nhiêu nhân-vật ưu-tú của miền Nam, sau khi sáu tỉnh Nam-Kỳ thuộc Pháp, lui về sống đời ẩn dật để bảo tồn tiết tháo của bậc sĩ-phu, rải-rác ở các nơi Thuộc-nhiêu, Vĩnh-Kim, Cai-lậy, càng làm đẹp cho phong-khí Định-Tường. Đến ngày nay, nhắc lại những Phan-Hiển-Đạo, Phạm-Viết-Chánh, Học Lạc, Cử-Đa, Mai-văn-Ngọc, yêu mến các sĩ phu ấy bao nhiêu, ắt lòng càng trìu mến quê hương xứ Mỹ bấy nhiêu.
Nhân tài Định-Tường về sau và gần đây cũng đều lỗi lạc. Về mọi ngành, đều có người xứng đáng làm tiêu biểu. Như cổ nhạc có nhạc sĩ Trần văn Triều tức bảy Triều xuất sắc, văn học thì có Nguyễn-văn-Bá, Cao-hải-Để, Lương-khắc-Ninh v.v… Riêng về giới phụ nữ, thuở trước có Sương-Nguyệt-Ánh, về sau có Trần-ngọc-Diện đều là những người có tài uy-tín đạo đức cao, đóng góp tâm huyết để điểm tô trang sử Định-Tường đậm nét huy-hoàng.
Nhìn quá trình lịch sử của tỉnh Định-Tường, lắm điều vẻ vang khiến được các thế-hệ sau tin tưởng ở khí thiêng non nước đã chung đúc vào mảnh đất « địa linh nhơn kiệt » ấy.
Dù không nhiều danh lam thắng cảnh, nhưng những vườn dừa tươi tốt, vườn cây trái xum-xuê, nước sông Cửu-Long êm-đềm, tất cả giúp Định-Tường có bộ mặt khả ái nên thơ và quyến rủ du khách. Rồi đây với những chương-trình kiến thiết quy mô, trong tương lai tỉnh Định-Tường càng nhiều hứa hẹn.
Chúng tôi không dám tự phụ sưu tầm đầy đủ, không bỏ sót một khía cạnh nào. Nhưng với tất cả cố gắng của chúng tôi, cuốn sách này ít nữa cũng giúp cho quý vị có một quan niệm tổng quát về tỉnh Định-Tường trong dĩ vãng và hiện tại.
HUỲNH-MINH
