Utopi – Một miếng để đời

Tác phẩm cuối cùng của nhà văn Vũ Bão (1931 – 2006) là cuốn tiểu thuyết có nhan đề bắt đầu bằng chữ U. Khi vào nghề văn ông đã đề cho mình kế hoạch là sẽ đặt tên các sách mình viết ra theo đủ 24 chữ cái tiếng Việt. Và tùy nội dung từng cuốn, có thể không lần lượt đặt tên theo thứ tự chữ cái, nhưng ông đã có các tên sách từ A đến X. Cuốn Utopi này ông bổ sung vào vần U còn thiếu. Sau đó ông sẽ viết tiếp một cuốn đặt tên theo vần Y nữa là xong dự định của mình. Nhưng cuốn sách có nhan đề bắt đầu bằng chữ Y ấy của nhà văn Vũ Bão không bao giờ có nữa từ trưa 30/4/2006 ông ra đi trên đường dự hợp long cầu Bãi Cháy trở về Hà Nội. Utopi một miếng để đời được khởi viết 2/2006, viết xong 4/2006 và bây giờ được in ra dịp giỗ đầu nhà văn (Nxb Hội Nhà văn & Đông A).

Utopi gợi nhớ Utopia, tên một tác phẩm của Thomas More viết năm 1516, mô tả một xã hội không có thực, từ đó Utopia có nghĩa là “không tưởng”. Utopi của Vũ Bão là thủ đô của vương quốc Balođixtan theo chế độ quân chủ lập hiến. Thái tử Balođixtan nhân một lần du lịch nước Nam xứ Á châu đã được thưởng thức món thịt chó tại một nhà hàng ở thôn Chè – xã Trà Thủy – huyện Sông Trà – tỉnh Trà Lý và đâm ra mê mẩn. Về nước, Thái tử bèn mời anh thợ thịt chó Phạm Thế Hệ sang xứ Balođixtan để phổ biến món ăn có một không hai này. Thế là câu chuyện bắt đầu mở ra theo bước chân và hành trình ra ngoại quốc của anh thợ giết chó thôn Chè. Có chuyện “đem chuông đi đấm xứ người” giới thiệu món mộc tồn “quốc hồn quốc túy” ra thế giới, khiến không chỉ hoàng gia Balođixtan khoái khẩu, mà cả hoàng gia xứ Sayuđi được thết tiệc cũng thấy ngon đến mức mời anh thợ Phạm Thế Hệ sang xứ mình để làm “cầy tơ 15 món”. Có chuyện Hội bảo vệ chó quốc tế cử đoàn chuyên gia đến xứ Balođixtan thanh sát việc thảm sát chó và kế hoạch đối phó làm thất bại chuyến thanh sát đó của hoàng gia Balođixtan. Có chuyện xứ Balođixtan thanh bình, thái tử không muốn làm quốc vương, họp hành ít, lễ hội không vẽ vời, cái gì lợi được cho dân thì làm cho dân, đem cho dân. Có chuyện nội bộ hoàng gia dòng họ Đamua trị vì xứ Balođixtan với lời nguyền không được hôn nhân ngoại tộc, nếu không bỏ được lời nguyền này thì dòng họ sẽ suy tàn, vương quốc sẽ suy sụp. Có chuyện tình yêu bất ngờ giữa anh chàng Phạm Thế Hệ thôn Chè và cô công chúa Mamen Đamua xứ Balođixtan, mặc dù nàng đã có chồng, và nàng sẽ theo chàng về Việt Nam với tư cách trông coi việc xây cất ngôi chùa ở thôn Chè – món quà của Thái tử tặng anh thợ thịt chó.

Tạo được một cốt truyện như thế là Vũ Bão thoải mái vung bút trong sở trường hoạt kê, u-muya của mình. Có thể nói, Utopi một miếng để đời bất ngờ trở thành cuốn sách cuối đời của Vũ Bão lại là tác phẩm tập thành làm nổi rõ nhất cái chất văn Vũ Bão. Ông viết như tất cả bao nhiêu quan sát, chiêm nghiệm cuộc sống hơn bảy mươi năm làm người trải qua bao khổ cực, gian truân, nếm trải bao nỗi bi hài dồn cả vào đấy. Viết về món ngon dân tộc thì tha thiết, đằm thắm, đọc mỗi câu mỗi chữ mà như thấy phả cả hương thơm vào miệng vào lòng. Viết về cái xứ không tưởng thì mỗi cái nhìn của nhân vật ở ngoài lại dội về những liên tưởng ở trong, và ước mong cho Utopi là hiện thực ở xứ mình. Cho nên Phạm Thế Hệ là tên thật của Vũ Bão được lấy làm tên nhân vật chính. Cho nên ở vương quốc Balođixtan (distance – nơi xa, phương xa) Quốc vương mang tên Sangxông Đamua nghĩa là “Bài ca tình yêu” (Chanson d’Amour), còn Thái tử có tên Ghita Đamua là “Cây đàn tình yêu” (Guitare d’Amour). Viết về lời nguyền của dòng họ Đamua dễ gợi liên tưởng đến triều Trần nhưng như có gửi gắm một nỗi lo lắng hiện tại về một nguyên tắc độc tôn, khép kín. Quả là Vũ Bão đã dồn cả tâm huyết đời văn của mình vào cuốn sách này. Một tác phẩm chất chứa nhiều điều, nói được nhiều điều. Nhưng vẫn là rất Vũ Bão: văn rất hoạt, đọc rất gây cười, rất lôi cuốn, chuyện như đùa, như giỡn, như chơi, để đọc xong rồi, cười rồi thì thấy thấm cùng nhà văn một nỗi buồn trầm lặng.

Và bây giờ thì mời bạn cùng đến Utopi thủ đô xứ Balođixtan từ cái làng Chè đã nổi tiếng và quen thuộc trong văn Vũ Bão theo người thợ thịt chó Phạm Thế Hệ để khi gấp lại 274 trang sách sẽ hiểu “một miếng đề đời” của nhà văn ra đi ở tuổi 75 để lại cho đời là gì.