Liếp Li

Trâm nào phải là khác lữ hành ưa cái thú cầu sương điếm cỏ, cảnh lạ phương xa như bao nhiêu người khác mà hằng ngày Trâm vẫn găp.

Năm hai mươi nhăm tuổi, chán cái vô vị của phồn hoa đô hội, vả cũng không có đủ tiền để mua những cuộc hành lạc mà chàng đoán vị tất đã có thú gì, Trâm bèn từ bỏ xã hội văn minh, bước chân lên đường phiêu lưu mạo hiểm…

Cái học vấn chắn chắn ban đầu khiến Trâm càng ham thấy xa nghe rộng. Anh chàng mơ mộng ấy rất ưa cái thú thâm trầm của triết lý và những giờ mặc tưởng thực dài. Chàng sớm đã yêu mến cái văn minh Chiêm Thành do văn minh Ấn Ðộ tạo nên, mà chàng đã từ thấy các sách vở ca tụng. Chàng sớm đã say sưa cái bí mật sâu thẳm của rừng hoang.

Cuộc phiêu lưu của Trâm bắt đầu chuyến thăm các tháp cổ Chiêm Thành còn rải rác trên đất Trung kỳ. Rồi, tự đấy, chàng sang thăm Cao Mên, mò đến Ðế Thiên Ðế Thích.

Nhưng, đứng trước cái khối ngổn ngang ấy, trước những mảng lâu đài cao lớn, những tượng phật, những rắn thần bằng đá bị nghẹt thở giữa đám rễ cây luồn lỏi, bền bĩ và ghê gớm như những cái chân bạch tuộc đến nổi tự hồ có dáng tiều tụy thẹn thùng, phải giấu mặt dưới rêu phong bụi phủ ấy, Trâm tuyệt nhiên không nhận thấy một dấu vết nào của những triết lý tôn giáo cao siêu nó đã khiến cho hàng ức vạn linh hồn phải say sưa, tin tưởng. Ðế Thiên Ðế Thích chỉ còn là một bức tranh ảm đạm trong đó cái mộng tưởng bất diệt của người ta luôn luôn bị thời gian hủy hoại đã được tả ra một cách não nùng:

Lối xưa xe ngựa, hồn thu thảo,

Dấu cũ lâu đài bóng tịch dương!…

Chàng ngậm ngùi từ biệt đất Cao Mên câm lì, quay đầu về Huế. Thì, trên giòng nước tang thương in lộn bóng mây trời, ngoài tiếng:

Sóng lớp phế hưng nghe đã rộn,

Chuông hồi kim cổ lắng càng mau…

Trâm tuyệt nhiên chẳng thấy gì đáng để ý. Chàng não nùng, thất vọng, có cái cảm giác của người đi tìm bóng đẹp chung tình mà chẳng thấy. Từ Huế ra đi, Trâm tiếng thẳng sang đất Lào.

Tức khắc , Trâm bắt đầu có một cảm giác nghỉ ngơi thư thái…

Trước mắt chàng, bát ngát cái mầu xanh bất diệt của rừng cây. Thỉnh thoảng một xóm con khuất nẻo giũua tràn cỏ rậm, một cánh đồng, một cái cối máy bền gan đương cọt kẹt giã gạo suốt ngày đêm ở cạnh một giòng suối nước trắng như thủy ngân… Nếu ở những nơi Ðế Thiên Ðế Thích, loài người cậy tài cậy kéo tỏ ý kình địch với thiên nhiên để rồi thua thiên nhiên một cách đau đớn thì ở đây người ta và tạo vật hình như thân thiện nhau, giúp đỡ nhau, điều hoà sức mạnh cùng nhau. Loài người ngoan ngoãn chịu sự bảo hộ của tạo vật cầu lấy một cuốc sống bằng phẳng để chờ cái phút tiêu trầm trong tạo vật. Người vẫn thua mà thua một cách lặng lẽ, cuộc xung đột không đến nỗi hung tàn.

Trâm đi từ phía Bắc xuống phía nam và dừng chân ở một làng nhỏ, trên cù lao Khong, giữa một chi nhánh sông Cửu Long, đối diện với cái làng nhỏ bên địa giới Cao Mên: Kompòng Sralao.