Bài Học Israel – Nguyễn Hiến Lê

Số 122: Từ vụ Dreyfus tới L’État juif

Số 138: I. P. Semmelweiss

Cũng trong ĐVVCT, cụ Nguyễn Hiến Lê cho biết 3 cuốn sử mà cụ đắc ý là: Đông Kinh nghĩa, Bài học Israël, Bán đảo Ả Rập. Cụ bảo:

“Hai cuốn nữa tôi cũng đắc ý là: Bài học Israël và Bán đảo Ả Rập. Tài liệu về hai cuốn đó, tôi thu thập trong năm sáu năm được khá nhiều. Hồi đó, may mắn một người cháu tôi – Tô Lệ Hằng, đi du lịch ở Israël, gởi về cho tôi một số tài liệu mà người khác không có được, nhờ vậy phần III cuốn Bài học Israël, nhất là về các nông trường Kibboutz, Mochav Ovedim, Mochav Chitoufi, tôi viết rất đầy đủ, nhiều độc giả chú ý tới.

Dân tộc Israël có thể làm gương cho ta về đức đoàn kết, anh dũng, kiên nhẫn và về tài tổ chức. Nhưng họ thành công rồi thì hoá ra kiêu căng, có óc thực dân, tôi không ưa.

Tôi thích cuốn Bán đảo Ả Rập hơn. Các dân tộc Ả Rập đau khổ chiến đấu, bị liệt cường chia rẽ, thao túng, cứ ngoi lên được một chút thì lại bị dìm xuống; tình cảnh, thân phận của dân tộc Irak trước cách mạng 1958 thật giống dân tộc mình thời đó. Những chương chúng tôi viết về lịch sử kiến quốc của Ả Rập Seoudite, về cuộc cách mạng của Ai Cập, của Irak là những chương tôi thích nhất. Có những nhân vật y như trong Đông Chu liệt quốc. Đời một dân tộc cũng như của một cá nhân, trong thời đau khổ chiến đấu mới có nhiều trang sử hay”. (ĐVVCT, tr. 235-236).

Cuốn Bài học Israël do Cơ sở xuất bản Phạm Quang Khai in lần đầu vào năm 1968. Đến cuối năm 1973, cụ Nguyễn Hiến Lê bổ sung 2 phụ lục và giao cho nhà Duy Tuệ tái bản.